MÁI CHÙA TRỤ CỘT HỒN DÂN TỘC
Đào Văn B́nh
Cách đây hơn một thế kỷ, tại
những quốc gia bị ngọai bang đô hộ, đất nước bị chia cắt, văn
hóa bản địa bị triệt hủy, tâm linh dân tộc bị nhục mạ, dày xéo
th́ kẻ không ngoan biết thời biết thế đă chạy theo ngọai bang để
kiếm miếng đỉnh chung rồi quay trở lại kết tội và chửi rủa ông
bà tổ tiên ḿnh. Tại Việt Nam trong bối cảnh mà:
Trên ghế bà đầm
ngoi đít vịt
Dưới chân ông cử
ngổng đầu rồng (Trần Tế Xương)
Và khi nhà cửa, đ́nh, chùa, miếu
đền của đất nước tan nát:
Bến Nghé của tiền
tan bọt nước
Đồng Nai tranh
ngói nhuốm màu mây (Nguyễn Đ́nh Chiểu)
…th́ tưởng nhớ hoặc tiếc
thương hồn dân tộc chỉ là những tiếng khóc than hoặc
tiếng thở dài. Ngay cụ Tản Đà muốn bày tỏ ḷng ái quốc cũng chỉ
dám nói bóng nói gió:
Nước non nặng một
lời thề
Nước đi đi măi
không về cùng non.
Rồi nhà thơ Vũ Đ́nh Liên muốn hồi
tưởng lại uy linh của dân tộc năm xưa cũng chỉ đặt
một dấu chấm hỏi:
Những người muôn
năm cũ
Hồn ở đâu bây
giờ?
Thật đau khổ cho dân tộc Việt Nam
với một quá khứ huy hoàng. Thế nhưng bây giờ th́ có khác. Sau
khi thóat khỏi ách đô hộ, các quốc gia độc lập đă học được bài
học xương máu là nếu không phục hồi lại khí phách và tâm
linh dân tộc th́ không thể nào đ̣an kết để đối đầu với
những cuộc xâm lăng của đủ thứ loại ngọai bang, công khai cũng
như ngấm ngầm dưới mọi h́nh thức. Sự trỗi dậy của các quốc gia
Hồi Giáo, ngọai trừ hành động quá khích của thiểu số, nó c̣n là
một nỗ lực để bày tỏ khí phách và bảo vệ giá trị tâm linh mà họ
nghĩ rằng giá trị đó lúc nào cũng có thể bị Tây Phương xâm thực
và hủy họai. Vậy th́ tâm linh dân tộc là cái ǵ mà người ta phải
dùng xương máu để bảo vệ? Chỉ cần nh́n vào thực tế chúng ta sẽ
thấy ngay câu trả lời. Chúng ta có thể nói mà không sợ sai lầm
rằng tâm linh của dân tộc Do Thái là Do Thái Giáo. Tâm linh của
các dân tộc Âu Châu, Canada, Úc Châu, Hoa Kỳ là Ky Tô Giáo, tâm
linh của dân tộc Ấn Độ là Ấn Độ Giáo…và hiển nhiên tâm linh dân
tộc của Tích Lan, Tây Tạng, Miến Điện, Lào, Trung Hoa, Nhật Bản,
Thái Lan, Căm Bốt và Việt Nam là Phật Giáo. Thế nhưng khác với
các Thần Giáo, tâm linh dân tộc của các xứ thuấn nhuần tư tưởng
Phật Giáo, chính yếu không phải là sự tuân phục và thờ phượng
thần linh - mà là sự thể nhập giáo lư một cách hài ḥa vào cuộc
sống. Tại đây, sự thờ phượng là thứ yếu c̣n “cứu khổ độ
sanh, hộ quốc an dân” mới là cứu cánh. Đối với người
Việt Nam , tâm linh của dân tộc rất linh thiêng nhưng
không huyền bí. Nó không huyền bí v́ nó không dựa vào
Thần Linh. Đó là niềm tin vào giáo lư của Đức Phật bằng xương
bằng thịt, rồi từ đó rút ra những giá trị đạo đức cao nhất, rồi
chan ḥa trong cuộc sống qua một thời gian rất dài rồi trở
thành truyền thống dân tộc. Chính tâm linh này đă soi
rọi cho cách cư xử, nếp nghĩ, phương châm hành động của ông bà
chúng ta trong mấy ngàn năm, chẳng hạn như:
-
Chị ngă em nâng.
-
Một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ.
-
Thương người như thể thương thân.
-
Chín bỏ làm mười.
-
Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài.
-
Làm lành lánh dữ.
-
Ở hiền gặp lành.
-
Hiếu thảo, báo đáp công ơn sinh thành.
-
Báo tứ trọng ân (Ân tổ tiên, ân đất
nước, ân Tam Bảo,
ân đồng bào và nhân loại)
- Tháng Bảy ngày Rằm xá tội vong
nhân…
Và chính ngôi chùa, qua bao ngàn
năm kia đă là biểu tượng cho tâm linh đó một cách tự nhiên.
Cứ thử nh́n vào cấu trúc và sinh họat của làng quê, xă thôn Việt
Nam th́ sẽ thấy:
- Đ́nh làng là nơi hội họp
để bàn về việc làng, việc nước, việc vua, việc quan. Nó là
biểu tượng của uy quyền thế tục. Tại đ́nh làng phải có
tôn ti, trật tự và thứ bậc đâu vào đó. Đ́nh làng sắp đặt thể lệ,
thuế má, đôi khi cũng trở thành ṭa án để xét xử những vụ t́nh
yêu trai gái vụng trộm v.v.. Thành Ḥang Làng là vị thần mà dân
làng tin tưởng sẽ đem lại mưa thuận gió ḥa, mùa màng tươi tốt
v́ ngày xưa người dân sống về nông nghiệp.
-
Miếu, Văn Miếu để ghi công và thờ phượng các danh
nhân, các bậc sĩ phu của đất nước như miếu thờ Cụ Cao Bá Quát,
Cụ Nguyễn Du, Cụ Chu Văn An, Bà Công Chúa Liễu Hạnh, Cụ Ôn Như
Hầu, Cụ Nguyễn Công Trứ, Cụ Nguyễn Trăi, Cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm,
Cụ Lê Quư Đôn v.v.. Miếu và Văn Miếu biểu tượng cho
văn hóa dân tộc.
-
Đền là nơi thờ phượng các vị anh hùng hoặc các vị có công
dựng nước như đền thờ Vua Hùng, Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Bà Lê
Chân, đền thờ Vua Lê Đại Hành, Vua Đinh Tiên Ḥang, Vua Lư Thái
Tổ, Đức Thánh Trần, Vua Lê Lợi, đền thờ Vua Quang Trung v.v..Đền
thờ các anh hùng là biểu tượng sống động của lịch sử và
khí phách dân tộc. Tới Đền Kiếp Bạc để chiêm bái Đức
Thánh Trần chúng ta thấy khí phách hào hùng của dân tộc đă đánh
tan ba cuộc xâm lăng của Đế Quốc Nguyên Mông.
- C̣n Ngôi Chùa là nơi thờ
Phật và hiển nhiên là biểu tượng tâm linh
của dân tộc, mà một vị nào đó đă nói:
“Mái chùa che chở
hồn dân tộc”
Tất cả những ǵ nói ở trên, những sinh họat của
Đ́nh, Chùa, Miếu, Đền của làng quê Việt Nam đă kết hợp nhuần
nhuyễn, hài ḥa từ mấy ngàn năm để trở thành bản sắc dân
tộc. Dưới đây chúng ta sẽ nói thêm về những nét đẹp, nét
dễ thương, nét hiền ḥa, nét đôn hậu, nét trữ t́nh, nét từ bi,
nét bao dung của ngôi chùa.
1)
Mái chùa không phải là nơi gieo rắc oan khiên mà là chỗ
giải oan. Chính v́ vậy mà Đạo Phật không gieo rắc
oan khiên cho nhân lọai là như thế đó. Bao nhiêu ân oán giang hồ
hễ tới chùa th́ phải tiêu tan. Chùa không phải là
nơi phân xử đúng sai, có tội hay không có tội. Chùa là nơi xả bỏ
tất cả những ǵ gọi là Đúng Sai. Đạo đức của chùa nằm ở ḷng Từ
Bi, Hỉ Xả. Muốn biết Đúng Sai, muốn biết có tội hay không có tội
xin đến ṭa án, đến ông luật sư, đừng đến chùa.
2)
Chùa không phải là nơi bàn bạc âm mưu khuất lấp mà
cửa chùa rộng mở. Nhà chùa không có ǵ phải che giấu cho
nên Phật Giáo không có ḍng tu kín. Chỗ hành thiền, chỗ ở của ni
/sư, nhà trù, nơi thọ trai, chánh điện, nơi thờ Tổ …mọi người có
thể thăm viếng. Sự linh thiêng của một ngôi chùa không phải là
phép mầu hoặc là nơi bao trùm bí mật…mà là giới luật, đạo hạnh
của sư, ni.
3)
Mái chùa không phải là nơi mưu việc thống trị thiên hạ
mà là nơi cứu khổ độ sanh. Chùa không phải là
trung tâm quyền lực của đất nước hay của thế giới. Trung tâm
quyền lực của đất nước nằm ở quốc hội, nằm ở chính phủ, nằm ở
người dân. Chùa không phong chức cho ai. Chùa không ủng hộ ai mà
cũng không bài bác ai. Chùa không phải là nơi chia chác lợi lộc
ngoài đời. Trải qua các triều đại Đinh, Lê, Lư, Trần, Lê,
Nguyễn, nhiều Thánh tăng đă trở thành quốc sư, sứ thần của triều
đ́nh nhưng chùa không bao giờ là nơi để thế gian thậm thụt tới
lui xin xỏ quyền chức.
4)
Mái chùa không phải là nơi gom góp tiền bạc, mà là nơi
chu cấp cô nhi, giúp người nghèo khó. Tiền bạc của đàn na thí
chủ th́ được dùng vào việc phước thiện. Bởi v́ đạo
Phật quan niệm rằng không có sự giàu có và
phước báu nào bằng Bố Thí. Chất chứa của
cải, vàng bạc đầy kho chỉ là biểu hiện của ḷng Tham. Đạo Phật
là đạo diệt Tham chứ không phải là đạo ôm ấp, bảo vệ ḷng Tham.
Người Nam trước đây có câu nói thật dễ thương “Tiền Chùa”.
Mượn tiền của người ta xài đă đời rồi không trả, chủ nợ tức quá
hỏi “Bộ tiền chùa hả?” Tiền chùa là tiền ai đến
xin cũng được. Chùa chỉ cho không và không
bao giờ tính lời, tính lăi.
5)
Dù bao nhiêu hưng-phế, bao cuộc hư trường, cười đau khóc
hận đă qua nhưng trái tim của chùa, tấm ḷng của
chùa vẫn hằng trụ, vẫn bất biến, không bị hoen ố theo thời gian
đó là cái Tâm Lành và Thủy Chung với
đất nước. Chùa có thể bị phá tan, nhưng chùa không
bao giờ bị khuất phục bởi bất cứ thế lực Cường Quyền, Thực Dân,
Đế Quốc, Xâm Lược nào.
6)
Qua vài ngàn năm, mái chùa là h́nh ảnh quen thuộc đă đi
vào tiềm thức của dân tộc. Tại sao thế? Bởi v́ chùa - nơi mà sư
cụ, sư bác th́ hiền từ, sư bà, sư cô th́ dịu dàng. Đời sống của
chùa đơn sơ đạm bạc, phong cảnh chùa th́ tịch tĩnh nên thơ,
tiếng chuông chùa êm ả như tiếng tỉnh thức của ḷng ḿnh:
Thoảng bên tai
một tiếng chày ḱnh,
Khách tang hải
giật ḿnh trong giấc mộng (Chu Mạnh Trinh)
Mùa
xuân Tết đến, sau những ngày vui chơi với gia đ́nh, làng nước,
người người bảo nhau đi lễ chùa. Khi xuân c̣n phơi phới, ḷng
người hân hoan, gió xuân hiền ḥa, trăm hoa đua nở…thật trên đời
không có ǵ đẹp hơn là Đi Lễ Chùa.
Rủ nhau xem cảnh
Kiếm Hồ
Xem Cầu Thê Húc
xem Chùa Ngọc Sơn
Đài Nghiên, Bút
Tháp chưa ṃn
Hỏi ai xây dựng
nên non nước này? (Ca Dao)
Chính v́ thế mà Hội Chảy Chùa Hương
là một hội lớn của dân tộc, giống như những cuộc hành hương về
Mecca mỗi năm của hằng triệu người Hồi Giáo.
Hôm nay đi Chùa
Hương
Hoa cỏ mờ hơi
sương
Cùng thầy me em
dậy
Em vấn đầu soi gương
(Nguyễn Nhược Pháp)
Thế nhưng lễ chùa để làm
ǵ đây? Trước hết để cho tâm hồn thanh thản, trút bỏ bớt muộn
phiền, xả bỏ bớt Tham-Sân-Si, rồi nhân đó thắp một nén nhang cầu
nguyện cho cửu huyền thất tổ. Sau đó đóng góp một phần nhỏ làm
công đức với chùa, rồi một phần lại đem về. Nhưng khác với đồ ăn
thức uống hoa trái chưa cúng Phật. Những ǵ sau khi đă cúng Phật
rồi đều đựơc coi là lộc đem lại tốt lành cho gia
đ́nh. Người Việt ḿnh cứ tin như thế cả ngàn năm rồi và cả tôi
nữa, dù ở trên đất Mỹ hơn 25 năm cũng vẫn tin như thế. Bữa cơm
chay ở chùa dù là tương chao, dưa muối vẫn linh thiêng hơn là
bữa cơm thịnh sọan ở nhà. Chính v́ thế mà người Tây Phương thấy
lạ là tại sao người Việt Nam , người Trung Hoa cứ thích tới chùa
ăn cơm chay. Xin thưa đó là nét đẹp của dân tộc
chúng tôi mà nếu không phải là người Việt Nam hoặc người Trung
Hoa th́ quư ngài không sao hiểu được.
7)
Mái chùa c̣n là nơi nương náu khi chúng ta gặp họan nạn,
cùng đường mà không ai dung chứa. Lỡ dại yêu nhau, sinh con
không tiền nuôi nấng, sợ làng xóm chê cười bèn đem con bỏ chùa.
Do đó nhiều chùa đă trở thành cô nhi viện để nuôi nấng trẻ em
bạc phước. Chẳng hạn như Chùa Bồ Đề ở bên kia sông Hồng, Chùa
Đức Sơn ở Hương Thủy, Huế đă nuôi nấng, dạy văn, dạy vơ thuật
cho 198 trẻ em khuyết tật hoặc mồ côi hoặc bị cha mẹ bỏ rơi, để
các em tự tin, dũng cảm để tự vượt qua nỗi bất hạnh của cuộc
đời. Mới đây nhất là chuyện một mục sư Nam Hàn đă vào chùa để
lánh nạn suốt 34 năm trời. Rồi chuyện của nhà độc tài quân phiệt
khét tiếng Nam Hàn là Tổng Thống Chun Doo Hwan sau khi hết quyền
hết thế, bị lôi ra ṭa kết án tử h́nh. Cuối cùng phải cạo đầu,
xin nương náu ở chùa, sau được giảm án thành chung thân rồi được
ân xá. Dĩ nhiên chùa đâu phải là nơi dung chứa tội phạm. Thế
nhưng khi một kẻ gặp bước đường cùng như thế, nhà chùa làm sao
có thể đuổi họ ra ng̣ai? Cửa chùa rộng mở là tôn
chỉ của chư tăng, ni mà. Cho nên kẻ phạm tội có thể tạm thời lưu
tại đó cho đến khi nhà chức trách biết được và mời ông ấy đi,
chứ chùa không xua đuổi ai cả.
8)
Mái chùa c̣n là bối cảnh nảy nở bao mối t́nh đẹp như hoa
c̣n truyền tụng cho tới ngày nay. Trong Bích Câu Kỳ Ngộ Tú Uyên
đă gặp Giáng Kiều nơi cảnh Phật:
Ngọc Hồ có đám
chay tăng ,
Nức nô cảnh Phật, tưng bừng hội Xuân.
Dập d́u tài tử giai nhân ,
Ngổn ngang mă tích xa trần thiếu ai .
Thưởng Xuân sinh cũng dạo chơi,
Thơ lưng lưng túi, rượu vơi vơi bầu.
Rồi
quan huyện Từ Thức, đẹp trai, hào hoa, may mắn gặp Tiên Nữ cũng
tại một ngôi chùa nổi tiếng của Huyện Tiên Du, Tỉnh Bắc Ninh.
Rồi chuyện Vua Lư Thánh Tông đi thăm Chùa Dâu mà gặp cô thôn nữ
tên Yến Loan tại đây. Vua ưng ư đem về cung phong làm Ỷ Lan Phu
Nhân, sau là Nguyên Phi cuối cùng là Hoàng Thái Hậu. Bà sinh cho
Vua hai hoàng tử nối dơi ngai vàng. Nếu Vua không đi chùa, may
mắn gặp cô Yến Loan th́ chắc chắn sẽ tuyệt tự v́ năm đó Vua đă
40 tuổi mà không con. Có lẽ v́ giai thọai này được truyền tụng
trong dân gian cho nên những ai hiếm muộn đều đến Chùa để xin
Phật Bà Quan Âm ban cho một mụn con gọi là “con cầu tự”.
Chuyện cầu tự có thể thấy trong suốt chiều dài
lịch sử Việt Nam .
9)
Ngày nay do xă hội phát triển quá nhanh, nhanh đến chóng mặt và
nhiều hư hỏng, cám dỗ cho nên nhu cầu giáo dục thanh-thiếu-niên
là nhu cầu bức thiết. Chính v́ thế mà chùa đă trở thành trung
tâm sinh họat của các đoàn sinh Gia Đ́nh Phật Tử. Các em đến đây
để sinh hoạt, vui chơi, huân tập để trở thành một công dân tốt
được trang bị bằng những giá trị đạo đức vững chắc, khi trưởng
thành vào đời cố gắng vươn lên, góp phần vào việc lành mạnh hóa
xă hội và không quên giúp đỡ kẻ khác trong tinh thần
Bi-Trí-Dũng. Chùa làm bao lợi ích cho đời như thế cho nên những
ai nói rằng chùa yếm thế, chỉ lo việc Đạo không lo việc Đời hoặc
“trốn việc quan đi ở chùa” kẻ là thiếu hiểu biết hoặc ác
khẩu.
10)
Hiện nay trên ṭan thế giới, từ Âu sang Á, thậm chí cả
Phi Châu, Tân Tây Lan, Úc Châu, Ấn Độ đă có khỏang 300 ngôi chùa
do ni, sư Việt Nam trụ tŕ. Dù có nơi c̣n rất khiêm tốn và chỉ
như một ngọn đèn rất nhỏ trong đêm tối. Thế nhưng dù là một ngọn
đèn nhỏ vẫn là ngọn đuốc Từ Bi và Trí Tuệ được thắp lên, những
chủng tử lành bắt đầu được gieo trồng. Mỗi bộ tộc, mỗi quốc gia
đều có lương tâm và đạo đức riêng của họ. Nhưng muốn thế giới
này tồn tại trong yên vui th́ con người cần phải có một nền
đạo đức chung. Chúng ta hăy nghe học giả Moni Bagghee
nói “ Thế giới ngày nay ngày càng hướng về Đức Phật v́ ngài
là người duy nhất tiêu biểu cho lương tâm của nhân lọai.”
(*) Cho nên sự hiện diện của ngôi chùa, dù bất cứ ở đâu sẽ là
biểu tượng của một nền đạo đức cao cả nhất mà con người cần phải
vươn tới. Chúng ta có thể tin tưởng vững chắc điều
này như nhà bác học Albert Einstein đă khẳng định cách đây hơn
nửa thế kỷ “ Tôn giáo của tương lai sẽ là một tôn giáo ṭan
cầu, vượt lên trên mọi Thần Linh, Giáo Điều và Thần Học. Tôn
giáo ấy phải bao quát cả phương diện Tự Nhiên lẫn Siêu Nhiên đặt
trên căn bản của ư thức đạo lư, phát xuất từ kinh nghiệm tổng
thể gồm mọi lănh vực nói trên, trong cái Nhất Thể đầy đủ ư
nghĩa. Phật Giáo sẽ đáp ứng được các điều kiện đó.” (*)
Lời Kết:
Trải bao hưng phế, chùa đă nổi trôi theo ḍng lịch sử
và gắn liền với vận mệnh dân tộc. Khi nào đất nước hưng thịnh,
tự chủ th́ chùa chiền đông đúc, trăm họ âu ca, giáo lư hiền ḥa
phổ cập trong dân gian. Khi nào đất nước loạn ly, ngọai xâm dày
xéo th́ chùa chiền tan nát và cũng là lúc mà tâm linh của dân
tộc tan nát, trầm vong!
Kinh qua lịch sử đau
thương của những thời kỳ mất nước, và nh́n vào những xung đột
của thế giới ngày hôm nay chúng ta thấy vũ khí tối tân
để bảo vệ đất nước là điều phải có, nhưng sức mạnh của một dân
tộc không hoàn ṭan nằm ở vũ khí. Một dân tộc muốn kết thành một
khối hùng mạnh nó phải dựa trên ba trụ cột: Văn Hóa, Khí
Phách (Lịch sử) và Tâm Linh. Chúng ta có
thể mua vũ khí ở nước ng̣ai, nhưng chúng ta không thể chờ
hoặc nhờ ngọai bang tới để dạy dỗ văn hóa dân tộc,
rao giảng, truyền bá khí phách và tâm linh cho dân tộc chúng ta.
Cứ thử tưởng tượng ngày mai đây, tất cả các nhà thờ tại Âu Châu,
Hoa Kỳ biến mất và được thay vào đó bằng các thánh đường Hồi
Giáo th́ Hoa Kỳ và Âu Châu có c̣n là Hoa Kỳ và Âu Châu nữa không?
Ngược lại, tại các quốc gia Trung Đông và Ả Rập, các đền thờ Hồi
Giáo biến mất và được thay bằng các nhà thờ Ky Tô Giáo th́ Trung
Đông và Ả Rập có c̣n là Ả Rập và Trung Đông nữa không? Như vậy,
xét về mặt tâm linh dân tộc, ngôi chùa là một biểu tượng linh
thiêng bất khả thay thế. Vậy th́ đối với người Việt Nam , tô
thắm cho các ngôi chùa, khuyến khích mọi người đi lễ chùa, duy
tŕ sự hiện diện của ngôi chùa - là bảo vệ tâm linh và bản sắc
dân tộc. Muốn đất nước tồn tại, độc lập, hùng mạnh, tự chủ và
phát triển trong tinh thần nhân ái mà không mất bản sắc, th́
từng giây, từng phút chúng ta không thể phó mặc tâm linh
của dân tộc muốn ra sao th́ ra. Nói khác đi không
thể phó mặc chùa c̣n hay mất, sao cũng được.
Đào Văn B́nh
(23 Tết Nhâm Dần,
2010)